Carien Touwen

Boeken uitlenen en delen: mag dat zomaar?
door Carien Touwen

Een boek uitlenen, dat doen we allemaal weleens. Een boek in de kast staat maar te verstoffen, dus we geven onze familieleden en vrienden graag eens een exemplaar mee dat we hun aanraden. ‘Dit moet je echt lezen, neem maar mee!’ Ben je niet zo’n boekenverzamelaar maar houd je wel van lezen, dan ben je ongetwijfeld een goede klant van de bibliotheek of van de goedgevulde boekenkast van een van je vrienden. Het is een mooie gedachte dat een boek van hand tot hand gaat en meer dan een lezer pleziert. 

De tijden zijn echter aan het veranderen en de boekenmarkt gaat daarin mee. Steeds meer mensen lezen boeken (ook) digitaal en dit is te zien in de stijgende verkoopcijfers van e-readers. En mensen lezen niet alleen op e-readers, maar ook op tablets en mobiele telefoons. Meer en meer uitgevers en schrijvers zorgen er dus voor dat hun boeken ook digitaal verkrijgbaar zijn om de veranderende markt ter wille te zijn. Iedere schrijver wil tenslotte gelezen worden en niemand wil de boot missen.

De verkoop van e-boeken volgt de verkoop van e-readers niet
Maar wat blijkt nu? De Nederlandse markt voor e-boeken reageert atypisch. Pieter Swinkels, vicepresident acquisitie bij Kobo Nederland, stelt op 28 augustus in een interview met NUtech dat de contentverkoop (CT: de verkoop van e-boeken) de deviceverkoop (CT: de verkoop van e-readers) niet helemaal volgt. “Hoewel Kobo veel e-readers verkoopt in Nederland, blijft de verkoop van e-books achter.” Van een afvlakking van de e-boekverkoop is volgens hem echter geen sprake. “Wat afvlakt is de e-boekverkoop van reguliere uitgevers. We zien dat contentverkoop enorm groeit, maar een deel van de e-boekverkoop is aan het verschuiven naar niet-reguliere uitgevers. Self-publishing bijvoorbeeld.”
Omdat Nederlanders veel lezen, is het een interessante markt voor Kobo, stelt Swinkels. Maar veel mensen halen hun e-boeken nog uit illegale bron. “We zien dat allerlei mensen veel geld te besteden hebben, maar ook heel veel mensen rondlopen met stickjes met duizenden illegale boeken.”
Voor de achterblijvende verkoop van e-boeken worden verschillende redenen genoemd, maar de belangrijkste is dat veel lezers via downloadplatforms, gedeelde dropboxmappen of een USB-stickje zonder problemen voor niets honderden digitale boekbestanden in hun bezit krijgen. Laatst hoorde ik zelfs een verhaal over iemand die zijn e-reader had laten crashen door er tweeduizend boeken tegelijk op te zetten. Tweeduizend boeken! Ik ben een snelle lezer maar zelfs met twee boeken per week zit ik nog maar op zo’n honderd boeken per jaar. Hoe realistisch is het dat iemand dat ooit gaat lezen, denk ik dan. Waarom zoekt die persoon niet op zijn minst gewoon de boeken uit die hij wil lezen? Of wil hij altijd de keuzevrijheid van een bibliotheek of boekwinkel bij zich hebben? Voor mijn gevoel is dit pure hebberigheid.
Maar goed, laten we zeggen dat deze gretige lezer jaarlijks toch zo’n vijftig van deze gratis bekomen e-boeken met plezier leest. Realiseert deze gretige lezer zich dan dat de auteurs van deze vijftig boeken er geen cent voor krijgen terwijl ze ervoor gezorgd hebben dat hij zich urenlang heeft vermaakt?

Boeken verstoffen als ze niet gelezen worden
‘Ja, maar als ik die boeken van mijn vriendin had geleend omdat ze anders in haar kast zouden verstoffen, was dat toch ook zo?’ hoor ik je denken. Dat ben ik helemaal met je eens. Daar verdient de schrijver ook geen cent aan. Maar hoe vaak leent jouw vriendin datzelfde boek uit? Aan jou en nog eens twee anderen misschien? En bij het uitlenen bespreken jullie het boek en de schrijver ook nog eens, waardoor het verhaal ongetwijfeld langer in je geheugen blijft hangen en het waarschijnlijker is dat je het boek zelf eens zal aanraden of nog eens iets anders van deze auteur wilt lezen of zult kopen (al dan niet als cadeau). Een populair elektronisch boek wordt via internet al gauw duizenden keren voor niets verspreid, meestal anoniem, veelal zonder enige referentie of aanbeveling, en ja, dan gaat de auteur er wel degelijk op achteruit. Want tussen die duizenden downloaders zitten ongetwijfeld ook honderden mensen die het boek echt gaan lezen en een deel daarvan zou het boek waarschijnlijk wel gekocht hebben als het niet gratis in hun e-reader was beland.
‘Ja, maar boeken uit de bibliotheek dan? Die worden toch ook honderden keren uitgeleend en daar ziet een auteur toch ook niets van terug.’ Toch wel, althans in Nederland. Alle auteurs van boeken die in de Nederlandse bibliotheken liggen krijgen leengeld. Per boek wordt bijgehouden hoe vaak het uitgeleend wordt en de auteurs ontvangen eenmaal per jaar een vergoeding voor al hun gelezen boeken van Stichting Lira. Het bedrag per boek is niet heel hoog, maar bij duizenden uitleningen per jaar kan dit toch oplopen. Dus voor elk boek dat jij leent bij een Nederlandse bieb, krijgt de auteur een kleine vergoeding en zorg jij ervoor dat hij hopelijk meer boeken kan schrijven. Helaas gaat dit niet op voor de Vlaamse bibliotheken. Ondanks groot protest van zowel Nederlandse als Vlaamse auteurs en auteursorganisaties hebben de Vlaamse bibliotheken nog steeds geen systeem kunnen implementeren waarbij auteurs betaald krijgen voor uitleningen. Een trieste en onrechtvaardige waarheid.

Ditzelfde probleem, wat een grote doorn in het oog is van veel auteurs, speelt dus nu bij de grootschalige verspreiding van digitale boeken via het internet. Auteurs verdienen hier niets aan en dat steekt. Een boek is het resultaat van maandenlang, meestal jarenlang werk en als mensen daarvan genieten, zouden ze daar dan niet voor horen te betalen?

… Lees het hele artikel dat werd gepubliceerd in Azra Magazine 2.5 Politiek toneel.